In het laatste weekend van maart komt er een bijzonder reliek naar Zwolle: de schedel van Thomas van Aquino. Natuurlijk wordt er op allerlei manieren aandacht aan besteed: zoals in een wandeling, studiemiddag, concert bij kaarslicht en in de eucharistieviering. Maar hoe zit dat eigenlijk met relieken? Lucia de Vries neemt je mee!
“Een reliek (schedel) van Thomas maakt een rondgang door Nederland. Vanuit Keulen komt het reliek naar Zwolle om daarna verder te reizen naar Heiloo en Antwerpen.” Een zin uit een email in mijn inbox in de periode dat ik als vervangend programmamaker bij de Dominicanen werkte.
De meeste mensen spitsen hun oren als ze het woord ‘schedel’ lezen en dat deed ik zeker. In 2010 was ik betrokken bij de teruggave van een zestal schedels die in 1877 van het Urker kerkhof waren ontvreemd voor wetenschappelijk onderzoek. Jarenlang hield ik me bezig met de schedels van mijn voorouders en ik hield er een fascinatie voor de omgang met menselijke resten aan over.
De schedel die medio maart naar Zwolle komt is die van Thomas van Aquino (± 1225 – 1274), de patroonheilige van het Zwolse klooster, wel beschreven als ‘één van de twaalf grootste filosofen van de Westerse wereld’. Zijn leer werd later het ‘thomisme’ genoemd, de stroming die decennia lang de vorm van onderwijs aan de broeders in het klooster bepaalde. Van Aquino is door de Zwolse dominicanen onder meer geëerd met een rijk gedetailleerd schilderij van Willem van Konijnenburg, te zien in het noordertransept van de Dominicanenkerk.
Carlo Crivelli, Thomas van Aquino (uit een altaarstuk), 1476.
Heilige beenderen?
Toen Van Aquino in 1274 stierf, wisten zijn aanhangers dat er grote kans op zaligverklaring was en dat de relikwieën van de Dominicaanse prediker dan zeer gewild en kostbaar zouden worden. Voor kerkgangers zoals ik die amper bekend zijn met het katholieke vocabulaire: een relikwie of reliek is niet enkel het overblijfsel van het lichaam van een heilige, maar ook een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest. Aan beiden worden wonderdadige krachten toegekend.
Van Aquino’s aanhangers kookten zijn lichaam om de beenderen te kunnen bewaren. In 1323 kregen de aanhangers gelijk: hun inspiratiebron werd door paus Johannes XXII heiligverklaard. De resten van de heilige kwamen uiteindelijk in de geboorteplek van de dominicanen, Toulouse, terecht, in een gouden reliekschrijn naast het altaar van de Jacobijnenkerk. De kerk is nu museum.
De schedel uit Toulouse komt in 2025, het 800ste geboortejaar van Thomas, dus naar Zwolle! Ik sla er ’s avonds meteen het boek ‘De triomf van Thomas van Aquino’ op na, over het schilderij van Van Konijnenburg in het noordertransept. Daarin lees ik dat in de Broerenkerk (nu Boekhandel Van der Velden) een gewelfschildering van Thomas te vinden is, uit de tijd dat de Dominicanen het daar voor het zeggen hadden. In de huidige kerk is ‘de andere Zwolse Thomas’ alomtegenwoordig, in het schilderij, in de ramen, het beeldhouwwerk en het kerkzilver. Tot mijn verrassing lees ik dat de kerk ook over relieken van Thomas beschikt, met een certificaat van echtheid uit 1936.
Daar moet ik meer over weten. Ik stuur een mailtje naar het kloosterteam. Of ik de relieken mag bekijken?
Muffige brandkast
Het blijkt dat ze in de sacristie lagen, voordat die vanwege de verbouwingen werd ontruimd. Sindsdien liggen ze in een kluis. Na de viering op zondag wil Rob me de kluis wel laten zien. Met een grote sleutel draait hij de brandkast open. “Dit is wat we hebben. Kijk rustig rond”, zegt hij.
Ik stap de kast binnen. Het is schemerdonker en het ruikt er muffig. Op de plank voor me zie ik drie kruizen staan, met daarin uitgesneden cirkels. In sommige rondjes zitten glazen doosjes. Ik plaats ze onder een lamp en lees tot mijn verbazing de namen van heiligen: de vier apostelen, maar ook Dominicus, Willibrord, en voor mij totaal onbekenden als Albertus Magnus en Bernardus van Clairvaux. Boven hun namen zijn kleine gouden ruiten te vinden, met daarop een – tja, wat is het eigenlijk? Een stukje steen? Of misschien een stukje nagel? Of … bot?
Drie reliekkruizen van de Dominicanenkerk.
Doosjes vol relieken
“Kijk ook even in deze doosjes”, zegt Rob, wijzend op drie houten kistjes. Ik verwijder het elastiek van het bovenste kistje. Het zit tot vol met medaillons met – opnieuw – heiligennamen. “Maar hoe kan dit,” zeg ik verbaasd, “dit kunnen toch niet allemaal relieken zijn?” Eerlijk gezegd vind ik het een luguber idee. Zal ik tussen al deze heilige resten inderdaad een reliek van Thomas vinden? Ik mag de doosjes zelfs meenemen naar huis om nader te bekijken…
Doosjes met relieken.
Wordt vervolgd...